Aftur um meintu bókstafstrú mína

Mér finnst umræðan við ríkiskirkjuprestinn Bjarna Karlsson hafa verið mjög gagnleg, og hún hefur sannfært mig enn meira að prestar ásaki fólk (mig!) um bókstafstrú á alveg ótrúlegum ástæðum.

 

Áður en við kíkjum á nýjustu útskýringu Bjarna á því hvers vegna ég á víst að aðhyllast bókstafstrúartúlkun, er vert að hrósa Bjarna fyrir að viðurkenna þetta:

 

Það er mjög líklegt að höfundur eða höfundar Matteusarguðspjalls hafi bókstaflega séð fyrir sér einn alsherjar dómsdag sem lúrði einhversstaðar á dagatalinu, daginn þar sem Jesús bara birtist bomsaraboms og allir stæðu á öndinni, einkum vantrúarmenn sem hefðu veðjað á rangan hest í eilífðarlotteríinu. Já, já það má vera. Um það get ég ekkert fullyrt.

 

Einmitt, enda er erfitt að túlka ýmis ummæli í Matteusarguðspjalli á annan veg. En hvað var Bjarni þá að segja að það mætti “glöggt sjá að sá dómur sem Jesús talar um er ekki einhver einn atburður í endi tímanna”?

 

Hann útskýrir það næst með mjög fjarstæðukenndum túlkunum:

 

Það sem ég er að benda á er sú staðreynd að samhliða dómsdagsetningunni sem Jesús ávarpar þegar hann segir við lærisveina sína: “Um þann dag eða stund veit enginn, ekki einu sinni englar á himni..” þá er rík árhersla á það að dómurinn er í raun kveðinn upp af hverjum einstaklingi yfir sjálfum sér. “Af orðum þínum muntu syknaður og af orðum þínum muntu sakfelldur verða.” Og það er haft fyrir því að hafa það eftir sjálfum frelsaranum að ENGINN viti daginn. Hvers vegna? Vegna þess að hverjum degi er ætlað að vera dómsdagur.

 

Þegar maður skoðar fyrri ummælin (sem eru í Matt 24.36) , um að ekki einu sinni Jesús eða englarnir viti hvenær “sá dagur” á að vera, þá borgar sig fyrst að kíkja á samhengið. Hver er “sá dagur”? Í samhenginu er ljóst að það er að tala um “einn alsherjar dómsdag”, mannssonurinn mun birtast á himni (v. 30), sólin um sortna og tunglið hætta að skína og stjörnurnar munu hrapa af himni (v.29). Ummæli Jesús þýða þá að hvenær þessi alvöru dómsdagur verði veit bara guð.

 

Hvernig það er hægt að draga þá ályktun af þessu að Jesús sé í raun að segja að hver einasti dagur sé einhvers konar “dómsdagur” er mér hulin ráðgáta. Ef ég segi t.d. “Ég veit ekki hvenær Bandaríkin munu ráðast á Íran.”, þá er ég ekki að segja að hver einasti dagur sé í raun og veru innrásardagur Bandaríkjanna.

 

Mér finnst túlkun hans á síðari ummælunum enn glórulausari. Þar (í Matt 12.37) segir Jesús “Því af orðum þínum muntu sýknaður, og a orðum þínum muntu sakfelldur verða.”. Ef við kíkjum aftur á samhengið þá er Jesús nýbúinn að segja: “Hvert ónytjuorð, sem menn mæla, munu þeir verða að svara fyrir á dómsdegi.” Og þar á undan var hann búinn að fordæma faríseana fyrir að tala í samræmi við illt innræti þeirra. Á undan því var hann síðan að fordæma guðlast.

 

Þetta túlkar Bjarni á þá leið að það sé lögð “rík áhersla” á að “dómurinn er í raun kveðinn upp af hverjum einstaklingi yfir sjálfum sér.” Eina leiðin sem ég sé til þess að komast að þeirri niðurstöðu væri sú ef Bjarni ímyndar sér að “orðin” sem um ræðir sé eitthvað eins og “Ég er sekur.”, en ef maður kíkir á  samhengið þá er ljóst að Jesús er að tala um talsmáta sem guð er ekki sáttur við, t.d. guðlast.

 

Það er ljóst að Jesús er aðeins að segja að á dómsdegi muni fólk verða dæmt m.a. á grundvelli þess sem það sagði. Það er ekkert þarna um að fólk muni sjálft kveða upp dóminn sinn, hvað þá að það sé lögð áhersla á það.

 

Þetta virðist vera grundvöllurinn fyrir því að hann ásakar mig um bókstafstrúartúlkun. Þessar undarlegu túlkanir hans, sem virðast eiga ekkert skylt við það sem textinn sjálfur segir.

 

Hann endar á að útskýra hvers vegna ég stunda víst “bókstafstrúarnálgun”, en virðist í raun segja það sama og ég:

Og því segi ég og segi enn: Það er bósktafstrúarnálgun við Biblíuna og kristna trú að halda því fram að óhjákvæmilega skuli líta svo á að Jesús og félagar hóti djöfli, dómi og dauða í því skyni að hræða fólk til trúar. Það er enginn vandi að lesa slíkt út úr völdum köflum ritningarinnar, en það er ekki heildarmyndin, því fer fjarri. Það er heldur ekki satt, jafnvel þótt höfundar guðpsjallanna hafi í alvöru séð fyrir sér eina tiltekna dagsetningu sem enginn vissi deili á, að dómsdagskenningin sé sett fram til þess að hræða til trúar. Framsetning hennar er sett fram til þess að vekja fólk til siðferðislegrar meðvtitundar og félagslegrar virkni. “Vekið því, þér vitið ekki daginn né stundina!” segir Jesús.

 

Mér finnst merkilegt að Bjarni skuli segja að “dómsdagskenningin” sé sett fram til þess að “vekja fólk til siðferðislegrar meðvitundar og félagslegrar virkni”. Hvernig getur “dómsdagskenning” gert það? Jú, auðvitað með því að hóta fólki með því að maður endi í helvíti ef maður “vakni ekki til siðfeðrðislegrar meðvitundar og félagslegrar virkni.”

 

Skoðum þá muninn á bókstafstrúartúlkun og þeirri heilbrigðu, eðlilegu túlkun sem Bjarni Karlsson er talsmaður fyrir.

 

Þetta er víst bókstafstrúartúlkun á sögunni af skulduga þjóninum (sem ég fór yfir áður):

 

Jesús er að segja að ef þið fyrirgefið ekki fólki, þá mun guð kvelja ykkur í helvíti.

 

Þetta er hins vegar ekki bókstafstrúartúlkun á sömu sögu:

 

Jesús er að segja að ef þið vaknið ekki til siðferðislegrar meðvitundar og félagslegrar virkni, þá mun guð kvelja ykkur í helvíti.

 

Það er auðvitað himinn og haf þarna á milli!

Athugasemdir

[Egill Óskarsson, 29.5.2011 kl. 21:07]

Ég setti inn komment hjá Bjarna en þar sem mér sýnist hann hafa verið að melda sig út úr umræðunni ætla ég að leyfa mér að setja það hér inn líka:

Afsakið hvað ég kem seint inn í umræðuna en eftirfarandi í málflutningi Bjarna greip mig:

„Prófaðu að taka ljóðabók og lesa hana með sömu augum og þú ætlast til að ég lesi Biblíuna. Prófaðu að fara með Hafið bláa hafið eða Nú andar suðrið og horfðu á það frá sjónarhóli bókstafsins. Frá þessum sjónarhóli eru þessi ljóð tómt kjaftæði og fásinna. En það er eitthvað sem íslenskri þjóð þykir mikils virði í þessum ljóðum vegna þess að hún túlkar þau þannig og um það ríkir samkomulag. “

Ég trúi (!) því ekki í eina sekúndu að Bjarna sé alvara með þessum samanburði. Hafið bláa hafið og Nú andar suðrið eru ekki grundvallarrit í stærstu trúarbrögðum heims. Milljónir eða milljarðar manna telja sig ekki eiða að haga lífi sínu í samræmi við þessi, eða önnur ef út í það er farið, ljóð.

Og öfugt við túlkanir á ljóðum sem eiga og mega vera frjálsar og persónulegar er alveg rosalega bagalegt þegar algjör grundvallarrit trúarbragða eru svo óljós og torskiljanleg (miðað við það hversu mikið þarf að túlka allavega) að það þurfi helst fimm ára háskólanám til þess að skilja þau. Er það fyrir það fyrsta mjög lútherskt?

Af hverju ekki bara viðurkenna að ákveðnir hlutar Biblíunnar eiga ekki við í dag og eru bara börn síns tíma? Hvað er það versta sem gæti gerst?